آمار‌های سازمان راهداری كشور نشان می‌دهد درحال حاضر هشت‌هزار و ۹۸۳ خودروی فعال در حمل‌ونقل عمومی برون‌شهری عمری بالای ۳۰ سال دارند و حتی عمر برخی خودرو‌ها بیش از نیم‌قرن است. اما در سوی دیگر براساس آماری كه نصرالله پژمانفر، نایب‌رئیس كمیسیون اصل ۹۰ مجلس در گفتگو با «فرهیختگان» اعلام كرده درحال‌حاضر تا حدود سه‌میلیون دستگاه خودروی فرسوده در كشور وجود دارد كه با همین روند این تعداد در سال ۱۴۰۸ به هشت‌میلیون دستگاه خواهد رسید. طبق آمار‌های ارائه‌شده، در سال‌های اخیر نوسازی خودرو‌های فرسوده نیز كاهش ۹۷ درصدی داشته است. یكی از متهمان افت شدید روند اسقاط خودرو‌های فرسوده، خارج شدن نوسازی از اولویت دولت پس از اجرایی شدن فرآیند قرعه‌كشی در خودروسازی بوده است. این عضو كمیسیون اصل ۹۰ مجلس می‌گوید با پیشنهادی كه اخیرا در مجلس به تصویب رسید، از این به بعد ۱۰ درصد از سهمیه قرعه‌كشی به صاحبان خودرو‌های فرسوده اختصاص خواهد یافت.
۸ میلیون خودروی فرسوده در سال ۱۴۰۴
نصرالله پژمانفر، نایب‌رئیس كمیسیون اصل۹۰ مجلس شورای اسلامی در گفتگو با «فرهیختگان» با بیان اینكه ما در كشور باید یك برنامه جدی برای اسقاط خودرو‌های فرسوده داشته باشیم، بیان می‌كند دولت باید براساس یك استراتژی مشخص به‌ازای تولید خودرو‌های جدید، به یك نسبت معقولانه‌ای خودرو‌های فرسوده را اسقاط كند. به گفته پژمانفر، درحال حاضر تا حدود ۳ میلیون دستگاه خودروی فرسوده در كشور وجود دارد كه با همین روند این تعداد در سال ۱۴۰۸ به ۸ میلیون دستگاه خواهد رسید.
كاهش ۹۷ درصدی اسقاط خودرو‌های فرسوده
نایب‌رئیس كمیسیون اصل۹۰ مجلس بیان می‌دارد درخصوص خودرو‌های فرسوده در دنیا شاخص وجود دارد و به‌صورت قراردادی گفته می‌شود مثلا شما باید سالانه این مقدار درصد خودرو را نوسازی كنید. در ایران نیز براساس قوانین موجود، مابه‌ازای هر خودرویی كه دارد به بازار می‌آید باید بخشی از آن‌ها را از رده خارج كنیم. در سال ۹۶ ما حدود ۳۲۰ هزار گواهی اسقاط خودرو صادر كرده‌ایم، اما این روند به‌دلیل نبود برنامه مشخص در سال ۹۹ به حدود ۸ هزار خودرو رسید و متاسفانه این وضعیت در سال ۱۴۰۰ نیز بسیار بدتر از سال قبل است.
نصرالله پژمانفر در ادامه می‌گوید در كشور ۲۲۰ مركز اسقاط خودرو وجود دارد كه الان كمتر از ۱۰ درصد آن‌ها فعال هستند و مابقی شان به‌سمت تعطیلی می‌روند، درحالی‌كه تعداد قابل‌توجهی نیرو در آنجا مشغول به‌كار هستند.
تداوم ۳ فاجعه با خودرو‌های فرسوده
نایب‌رئیس كمیسیون اصل۹۰ مجلس با تاكید بر اینكه نوسازی خودرو‌های فرسوده یك الزام اقتصادی و زیست‌محیطی است، می‌گوید بی‌توجهی به این نوسازی خودرو‌های فرسوده عواقب مختلفی دارد. اولین مساله كه دامنگیر كشور می‌شود، تشدید آلودگی هوا است؛ یعنی ما اگر این خودرو‌ها را خارج نكنیم، آلودگی افزایش می‌یابد، بالاترین سهم آلودگی هوا را در شهر‌های بزرگ و پرجمعیت خودرو‌ها دارند، به‌طوری‌كه براساس اطلاعات سیاهه انتشار شهر تهران سهم منابع متحرك ازجمله خودرو‌های شخصی، تاكسی، موتورسیكلت، اتوبوس، كامیون و... در تولید ذرات معلق كمتر از ۲.۵ میكرون ۶۰ درصد برآورد شده است. مشكل دوم افزایش مصرف سوخت است. مصرف سوخت ما به‌شدت بالاست، مخصوصا در ماشین‌های سنگین، مثلا كامیون‌های فرسوده در ۱۰۰ كیلومتر به‌طور میانگین ۵۵ لیتر مصرف سوخت دارند كه این مقدار مصرف واقعا فاجعه است! در خودرو‌های سبك هم مصرف سوخت در ایران بسیار بالاست. آمارها نشان می‌دهد خودرو‌های فرسوده نسبت‌به خودرو‌های جدید تقریبا دوبرابر سوخت مصرف می‌كنند. مساله سوم بحث ایمنی حمل‌ونقل جاده‌ای است. طبق بررسی‌ها بیش از ۱۰ تا ۱۵ درصد تلفات جاده‌ها به‌سبب عدم ایمنی وسایل نقلیه است كه این مورد در ماشین‌های فرسوده به‌شدت بالاست.
تردد خودرو‌هایی با ۵۰ سال عمر
براساس آمار‌های سازمان راهداری كشور، میزان جابه‌جایی مسافر با حمل‌ونقل عمومی برون‌شهری ایران در ۱۰ سال اخیر كاهش بسیار چشمگیری داشته است، به‌طوری‌كه قبل از شیوع ویروس كرونا حجم مسافرانی كه از حمل‌ونقل عمومی برای جابه‌جایی استفاده می‌كردند طی سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۸ كاهش ۳۳ درصدی داشته است. طبق این آمارها، در سال ۱۳۸۸ مسافران جابه‌جاشده با وسایل حمل‌ونقل عمومی حدود ۳۲۲ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر بوده، اما این تعداد تا قبل از شیوع كرونا و طی سال ۱۳۹۸ به ۲۱۶ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر رسیده است. همچنین در شرایط كرونایی نیز این رقم با كاهش ۶۱ درصدی نسبت‌به سال ۸۸ مواجه بوده و كل مسافران جابه‌جاشده با وسایط حمل‌ونقل عمومی برون‌شهری طی سال ۱۳۹۹ به حدود ۱۲۴ میلیون و ۷۰۰ نفر رسیده است. این آمار نشان می‌دهد حجم مسافرانی كه از وسایل حمل‌ونقل عمومی استفاده می‌كنند به میزان قابل‌توجهی كاهش داشته است. این امر درحالی رخ داده كه قیمت حامل انرژی در سال ۱۳۸۹ آزاد شده بود كه همین امر می‌توانست موجب افزایش سفر‌ها با حمل‌ونقل عمومی باشد، اما آمارها حكایت از آن دارد كه این اتفاق رخ نداده است. به‌نظر می‌رسد بخشی از این موضوع بی‌ارتباط با فرسودگی خودرو‌های فعال در بخش حمل‌ونقل عمومی نیست.
اما بررسی آمارها نشان می‌دهد حمل‌ونقل عمومی ایران فرسوده و ناكارآمد شده و شاید همین شرایط موجب شده مسافران از سفر با چنین شرایطی رضایت نداشته باشند و ترجیح دهند با خودروی شخصی خود سفر كنند. در همین خصوص، طبق آمار‌های سازمان راهداری كشور از ۶۶ هزار و ۸۵۲ وسیله نقلیه عمومی فعال كمتر از یك درصد (تن‌ها ۰.۶ درصد) یعنی ۴۱۸ دستگاه از آن‌ها عمرشان زیر یك سال است. ۸ هزار و ۹۶ دستگاه از كل وسایل نقیله عمومی فعال كه معادل ۱۲.۱ درصد می‌شود، عمری بین یك تا ۵ سال دارند. همچنین آمار‌های سازمان راهداری نشان می‌دهد ۸ هزار و ۹۸۳ خودروی فعال در حمل‌ونقل عمومی عمری بالای ۳۰ سال دارند كه از این رقم تعداد ۲۳ خودروی مینی‌بوس بیش از نیم‌قرن از عمرشان می‌گذرد. درصورتی‌كه عمر مفید اتوبوس‌ها حدود ۱۱ سال درنظر گرفته شده، اما ۳ هزار و ۴۹۷ اتوبوس عمری بین ۱۱ تا ۴۰ سال دارند. در بخش سواری‌های كرایه‌ای نیز درحالی‌كه عمر متوسط آن‌ها حدود ۱۰ سال است، اما ۱۷ هزار و ۹۴۱ دستگاه تاكسی كرایه‌ای عمری بین ۱۱ تا ۴۰ سال دارند. همچنین عمر متوسط مینی‌بوس را حدود ۲۵ سال درنظر گرفته‌اند كه باتوجه به آمار‌های سال ۹۹ تعداد ۱۲ هزار و ۸۸۹ واحد مینی‌بوس با عمر بالای ۲۵ سال در كشور فعالیت دارند.